Dạy học phát triển năng lực là gì? Các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực

1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là một trong những xu hướng quan trọng trong lĩnh vực giáo dục hiện nay. Thay vì tập trung vào việc truyền đạt kiến thức theo hướng một chiều, hình thức giáo dục này đặt mục tiêu tạo ra một môi trường học tập tương tác, khuyến khích học sinh vận dụng các kỹ năng, kiến thức và giá trị trong thực tế cuộc sống. Theo đó, vai trò của các giáo viên cũng không còn đơn thuần là người truyền đạt kiến thức nữa mà thầy cô sẽ là người hướng dẫn, đồng hành cùng trẻ trong quá trình khám phá, tìm hiểu và xây dựng kiến thức mới.

Học sinh được phát huy tối đa năng lực bản thân ở mọi lĩnh vực

Một trong những phương pháp tiếp cận phổ biến của cách dạy phát triển năng lực đó là học hỏi dựa trên vấn đề (problem-based learning). Nghĩa là các em học sinh sẽ được đặt vào các tình huống thực tế và các em phải áp dụng kiến thức và kỹ năng của mình để giải quyết vấn đề. Phương pháp này sẽ khuyến khích trẻ kích hoạt tư duy phản biện, biết đặt câu hỏi và khám phá kiến thức từ nhiều nguồn thông tin khác nhau. Ngoài ra, thầy cô cũng có thể sử dụng các phương pháp khác như phát triển dựa trên dự án (project-based learning), trong đó học sinh sẽ tham gia vào các dự án thực tế, có mục tiêu rõ ràng. Các em được yêu cầu phải làm việc nhóm, nghiên cứu, sáng tạo và thuyết trình về kết quả của dự án. Đây là cách tiếp cận giúp các em vừa phát triển kỹ năng làm việc độc lập vừa có thể nâng cao khả năng phối hợp với tập thể, quản lý thời gian và hoàn thành công việc được giao. Tuy có nhiều phương pháp để dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nhưng tất cả đều nhằm mục đích xây dựng một môi trường học tập tích cực, tạo hứng thú và khuyến khích sự tham gia chủ động của các em học sinh.

2. Những lợi ích và khó khăn khi dạy theo phương thức này

Mặc dù phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực này mang lại rất nhiều lợi ích cho trẻ nhưng để áp dụng nó vào chương trình giảng dạy là một điều tương đối khó khăn. Nhiều cơ sở dạy học không đáp ứng được đủ tiêu chuẩn để các em học sinh có thể tiếp cận với phương thức giáo dục này. Vì vậy, nếu ngôi trường nào có đủ điều kiện và đang áp dụng phương pháp này vào chương trình giáo dục thì các bậc phụ huynh nên cân nhắc cho trẻ theo học để các em được phát huy tối đa tiềm năng cá nhân cũng như được phát triển một cách toàn diện. Dưới đây là bảng liệt kê những ưu điểm và khó khăn khi áp dụng phương pháp giảng dạy này.

 

Lợi ích	Khó khăn
Có thể áp dụng với tất cả học sinh ở mọi trình độ và cấp học	Thay đổi cách tiếp cận và giảng dạy, tạo nhiều khó khăn cho các giáo viên đã quen với lối dạy học truyền thống
Tạo sự đồng đều và công bằng giữa các học sinh trong học tập	Chưa nhận được sự đánh giá và giám sát kỹ càng từ cấp trên
Thiết lập sự kết nối mạnh mẽ giữa giáo viên và học sinh, khuyến khích sự tương tác tích cực của trẻ trong học tập.	Giáo viên chưa hiểu rõ, chưa cập nhật về các phương pháp, mô hình dạy học hiện đại nên gặp nhiều khó khăn trong lúc triển khai và cách giảng dạy không hấp dẫn.
Các kỹ năng và kinh nghiệm của học sinh được trau dồi qua từng ngày. Vì thế vốn trải nghiệm cũng như giá trị bên trong trẻ ngày càng mạnh mẽ và phong phú.	Điều kiện cơ sở vật hạn chế, không thể tạo được môi trường giáo dục để các em có thể phát triển tối đa
Học sinh được tạo tối đa cơ hội để phát huy tiềm năng, năng khiếu, điểm nổi trội của bản thân ở mọi lĩnh vực	Còn vướng mắc bởi chương trình học cũ cũng như áp lực về thi cử, điểm số còn nhiều.
Thúc đẩy khả năng sáng tạo, nâng cao tư duy trí tuệ và tài năng của học sinh trong mọi mặt	Do lồng ghép cùng lúc khá nhiều giữa nội dung học và các hoạt động ngoại khóa nên đòi hỏi nhà trường phải có sự xắp xếp phân chia giờ học hợp lý.

 

3. Đặc điểm của hình thức dạy học theo định hướng phát triển năng lực

Phương pháp dạy học phát triển năng lực đặc trưng bởi những điểm nổi bật sau đây:

Về mục tiêu: Quá trình giảng dạy tập trung vào việc hướng dẫn học sinh giải quyết những vấn đề thực tế từ các tình huống, nhằm khuyến khích sự phát triển phẩm chất cá nhân của chính mình.
Về nội dung giáo dục: Cách xây dựng nội dung giảng dạy cũng phải tuân theo mục tiêu đầu ra về năng lực, tập trung vào việc các em học sinh có thể linh hoạt áp dụng kiến thức vào mọi tình huống. Qua đó, trẻ được khuyến khích tư duy sáng tạo, phát triển khả năng giải quyết vấn đề theo cách riêng của mình.

Về phương pháp dạy học: Trong khuôn khổ của mô hình giáo dục này, học sinh được đặt vào vị trí chủ động và tự quản trị trong quá trình học tập. Thầy cô giáo có vai trò như người cố vấn, hỗ trợ các em khi gặp khó khăn, nhưng không chiếm quyền kiểm soát toàn bộ buổi học. Điều này khuyến khích sự tự tin, sáng tạo và tư duy phản biện của trẻ.

Giáo viên sẽ là người hỗ trợ các em trong quá trình tiếp thu kiến thức mới

Về giáo án: Giáo trình được thiết kế theo từng nhóm học sinh, tuỳ thuộc vào khả năng và đặc điểm riêng của từng nhóm, thay vì sử dụng giáo án chung như trước đây. Điều này tạo ra sự đa dạng và linh hoạt trong quá trình học tập, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển cá nhân của từng em.
Về hình thức tổ chức buổi học: Đẩy mạnh các hoạt động và tạo ra các tình huống thực tế, nhằm cung cấp cơ hội cho học sinh tìm kiếm, khám phá và xây dựng kiến thức. Việc tạo ra những bối cảnh học tập đa dạng và thú vị giúp trẻ phát triển khả năng tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề.

Về môi trường học tập: Không gian học tập trong phương pháp này mang tính linh hoạt và cởi mở. Ngoài không gian lớp học truyền thống, học sinh còn có cơ hội tham gia vào các môi trường học tập khác như công viên, phòng lab, phòng thí nghiệm hay hội trường lớn. Điều này giúp mở rộng không gian học tập và tạo điều kiện thuận lợi cho sự khám phá, thực nghiệm và trải nghiệm thực tế.

Về tiêu chí đánh giá năng lực: Trong phương pháp dạy học phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả không chỉ dựa trên kiểm tra truyền thống mà còn tập trung vào tiêu chí đánh giá thể hiện chuẩn đầu ra môn học và khả năng áp dụng vào thực tế. Học sinh được khuyến khích tự đánh giá bản thân và đưa ra ý kiến dựa trên các tiêu chí rõ ràng, đồng thời nhận được phản hồi từ giáo viên để thúc đẩy sự phát triển và tiến bộ trong quá trình học tập.

4. So sánh cách dạy truyền thống và dạy học phát triển năng lực

Có thể nói, phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực sẽ bao quát hơn so với cách dạy truyền thống vì hình thức này tập trung chủ yếu vào sự phát triển toàn diện, bao gồm cả kiến thức, kỹ năng và thái độ. Lấy ví dụ về bài học Địa lý lớp 7 về ô nhiễm môi trường, phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực và phương pháp truyền thống có sự khác biệt rõ ràng trong việc đặt mục tiêu bài học. Ở phương pháp truyền thống, mục tiêu chính là để học sinh ghi nhớ khái niệm về ô nhiễm môi trường. Trong khi đó, phương pháp phát triển năng lực đặt ra mục tiêu cho các em tham gia vào quá trình thảo luận nhóm và trình bày 3 phương án khắc phục vấn đề ô nhiễm môi trường.

So sánh giữa hai mục tiêu bài học này, ta thấy điểm chung là cả hai đều có sự tập trung vào học sinh và kết quả buổi học. Tuy nhiên, phương pháp phát triển năng lực có yếu tố quá trình phát triển, nơi mà trẻ được khuyến khích suy nghĩ từ nguyên nhân đến giải pháp và khái quát thành phương án thực tế. Điều này giúp hình thành năng lực giải quyết vấn đề, khắc phục vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường. Trong khi đó, phương pháp truyền thống tập trung chủ yếu vào việc các em chỉ nhớ kiến thức nội dung, mà không thúc đẩy phát triển kỹ năng và năng lực giải quyết vấn đề. Điều này có thể khiến kiến thức thô đã được học của các em mất đi tính ứng dụng và dễ dàng bị lãng quên.

Phương pháp dạy theo phát triển năng lực tập trung vào sự lĩnh hội kiến thức toàn diện

 

Tiêu chí	Phương pháp truyền thống	Phương pháp phát triển năng lực
Mục tiêu	- Chung chung, không rõ ràng cụ thể. - Kiến thức khô khan, chủ yếu chỉ lấy từ sách giáo khoa. - Tập trung vào điểm số, thành tích, thi cử thay vì năng lực.	- Chi tiết, cụ thể, dễ quan sát và đánh giá. - Kiến thức chủ yếu thông qua sự tự học, tìm tòi, khám phá của học sinh từ nhiều nguồn tài liệu và sách tham khảo đa dạng. - Tập trung vào năng lực cá nhân thay vì thành tích.
Nội dung dạy học	- Gắn với khoa học chuyên ngành - Nội dung được thiết kế theo kiến thức phổ thông cho mọi đối tượng. Thường là học theo một chiều thông qua sách giáo khoa. - Học sinh có kiến thức nhưng khó áp dụng vào thực tế.	- Gắn với thực tế và các môn khoa học theo xu hướng hiện đại, toàn cầu hóa. - Thiết kế nội dung dạy theo mô hình phân hóa trình độ và năng lực của mỗi học viên. - Nội dung được giảng dạy theo hai chiều, có chiều sâu và trình tự từng dự án. - Học sinh vừa nắm rõ kiến thức vừa có thể ứng dụng.
Phương pháp dạy	- Giáo viên là chủ buổi dạy học. - Học sinh tiếp thu một cách thụ động, chủ yếu dựa vào giáo viên. - Giáo viên dạy học bằng phương pháp dạy thuyết trình truyền thống.	- Học sinh làm trung tâm, tự chủ trong buổi học. - Học sinh chủ động tìm hiểu, nghiên cứu các dự án. - Giáo viên tập trung vào các phương pháp, kỹ thuật giảng dạy, hỗ trợ học sinh trong quá trình thực hành, trải nghiệm,...
Hình thức dạy	- Thiên về lý thuyết với quy mô chung toàn lớp học.	- Thiên về thực hành với cách vận hành theo từng nhóm nhỏ hoặc dự án cá nhân.
Đánh giá kết quả học tập	- Dựa trên khả năng học thuộc bài. - Đánh giá định kỳ qua các điểm số, tiêu chuẩn rập khuôn.	- Dựa trên khả năng thực hành và vận dụng. - Quá trình đánh giá được tích hợp với dạy học. - Đánh giá ở mọi thời điểm của các học sinh.
Kết quả	- Học sinh trở nên thụ động, ít có tư duy phản biện và khả năng sáng tạo.	- Học sinh chủ động, tự tin, có khả năng tư duy và sáng tạo.

 

5. Các phương pháp dạy học phát triển năng lực hiệu quả

Như VAS đã đề cập ở trên, có rất nhiều phương pháp để các thầy cô có thể áp dụng để nhằm mang lại hiệu quả cao hơn trong quá trình giảng dạy theo theo hướng phát triển năng lực cho sinh. Sau đây là một số phương pháp dạy học phát triển năng lực hiệu quả:

Tổ chức các hoạt động kết hợp học tập

Để đạt hiệu quả cao trong quá trình giảng dạy, giáo viên có thể áp dụng các hoạt động kết hợp học tập đa dạng như khởi động đầu giờ, đọc tài liệu, sách giáo khoa, chơi trò chơi, làm việc nhóm,... Nhờ vào những hoạt động này, học sinh sẽ có cơ hội tự tìm tòi, nghiên cứu và ghi nhớ kiến thức một cách tốt hơn, đồng thời phát triển năng lực toàn diện. Môi trường học tập sôi động và hào hứng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động dạy học trở nên chủ động và hiệu quả nhất.

Tập trung vào sự tương tác và hợp tác trong buổi học

Mô hình dạy học theo sự phát triển năng lực này khuyến khích sự tương tác qua lại giữa giáo viên và học sinh thông qua việc đặt câu hỏi, nêu vấn đề, thảo luận và phản biện. Điều này tạo cơ hội cho học sinh tương tác, giúp đỡ và chia sẻ trong quá trình học tập. Mô hình này cũng đóng góp vào việc tăng cường sự tự tin của trẻ khi khai thác vấn đề cá nhân. Giáo viên cần hiểu rõ khả năng và hạn chế của từng trẻ để đồng hành cùng các em một cách tốt nhất trong suốt quá trình học tập.

Giáo viên sẽ tạo tối đa cơ hội để học sinh được tương tác và thảo luận cùng nhau

Phương pháp học tập cá nhân hoá

Phương pháp học tập cá nhân hoá tập trung vào sự khác biệt về năng lực, trình độ và sở thích cá nhân của từng học sinh. Tính cá nhân hóa sẽ được thể hiện qua độ tiếp thu kiến thức và khả năng lĩnh hội tri thức của trẻ. Vậy nên, các giáo viên cũng cần thiết kế giáo án dạy học dựa trên sự đa dạng này. Đồng thời, việc đánh giá, kiểm tra năng lực cũng cần cá nhân hoá để đảm bảo tính khách quan và phù hợp với từng học sinh. Theo đó, kết quả đánh giá năng lực chính xác cũng sẽ giúp các em nhận ra khả năng của mình, các em sẽ học tập một cách có trách nhiệm và tự chủ hơn.

Hình thành cho trẻ thói quen tự học

Một khía cạnh quan trọng trong việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực là khuyến khích học sinh phát triển thói quen tự học, tự giác suốt đời. Để đạt được điều này, giáo viên cần định hướng trẻ suy nghĩ, khám phá và tự lĩnh hội kiến thức để đạt được mục tiêu của bài học. Khi các em nhận thức được rằng kiến thức là để hiểu, áp dụng và không chỉ vì mục đích đạt thành tích hay điểm số, phương pháp này sẽ khơi gợi sự sáng tạo và khả năng tìm kiếm tài liệu, góp phần nâng cao tính chủ động và tinh thần tự học ở các em

Dạy học kết hợp đánh giá

Trong quá trình dạy và học, việc tích hợp kiểm tra và đánh giá là cần thiết để thúc đẩy động lực học tập và liên tục nâng cao kiến thức của học sinh. Điều này giúp trẻ nhận thức rằng kiến thức và năng lực là hai yếu tố bổ sung cho nhau. Khi các em nhận thức được mục tiêu đánh giá không chỉ là để đạt điểm số mà còn để đánh giá khả năng áp dụng kiến thức vào thực tế, các em sẽ trở nên tự chủ và chủ động hơn trong quá trình rèn luyện và học tập.

Dạy học kết hợp kiến thức và thực tiễn

Để học sinh cảm nhận ý nghĩa thiết thực của kiến thức và kỹ năng mà các em được học, việc kết hợp giữa kiến thức và thực tiễn là rất quan trọng. Khi áp dụng phương pháp này, học sinh được khai thác tối đa khả năng sáng tạo để làm phong phú vốn kinh nghiệm sống cá nhân của mình. Sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tế sẽ gợi mở niềm say mê và hứng thú học tập cho học sinh, từ đó khuyến khích họ trở nên tự chủ và tìm hiểu sâu hơn.

Học sinh VAS được khám phá thế giới xung quanh và áp dụng những kiến thức được học

6. Phát triển năng lực toàn diện cùng VAS

Với vị thế là một trong những hệ thống trường quốc tế hàng đầu tại Việt Nam, Trường quốc tế Việt Úc (VAS) không ngừng cố gắng để trang bị cho các em học sinh những hành trang kiến thức vững chắc để bước đến tương lai với những cơ hội tốt nhất. VAS đã áp dụng và khắc phục được các thách thức của phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực bằng những cách độc đáo như sau:

1. Sự thay đổi cách tiếp cận nội dung giảng dạy không gây khó khăn cho giáo viên:

Đội ngũ giáo viên tại VAS được đào tạo bài bản theo tiêu chuẩn quốc tế, các thầy cô chuyên trách dạy học các bộ môn đều phải trải qua quá trình huấn luyện bởi Cơ quan Đánh giá Giáo dục Quốc tế thuộc Đại học Cambridge (CAIE) và được cấp chứng chỉ nghiệp vụ. Giáo viên tại VAS có khả năng thích nghi nhanh chóng với các phương pháp giáo dục mới trong mọi hoàn cảnh và giai đoạn, bao gồm cả phương pháp dạy học hiện đại và phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

Đội ngũ giáo viên chuyên nghiệp của VAS luôn chủ động cập nhật và áp dụng những phương pháp dạy học mới

2. Sự giám sát và hỗ trợ chặt chẽ từ hội đồng chuyên môn và lãnh đạo nhà trường:

Đội ngũ lãnh đạo của VAS và hội đồng chuyên môn luôn đảm bảo rằng học sinh và giáo viên sẽ luôn được giám sát và hỗ trợ để điều chỉnh và cải thiện phương pháp giáo dục.

3. Cơ sở vật chất 5 sao chuẩn quốc tế:

VAS là một hệ thống giáo dục liên cấp từ mầm non đến trung học phổ thông, với cơ sở vật chất tốt và vị trí của các cơ sở thuộc hệ thống trường đều nằm ở những quận trung tâm và khu đô thị loại I như quận 10, Gò Vấp, Phú Nhuận, quận 2, quận 7, Tân Bình. Về chất lượng phòng học và sân chơi thì VAS đảm bảo học sinh sẽ được học tập và vui chơi trong một môi trường hiện đại và thoải mái nhất với các khu vực được thiết kế theo tiêu chuẩn quốc tế như thư viện, sân chơi, bể bơi,.... Hệ thống phòng chức năng như hội họa, âm nhạc, studio, phòng thí nghiệm,...đều được VAS trang bị đầy đủ các trang thiết bị cao cấp như điều hòa, smart board, máy chiếu,.. nhằm tạo điều kiện tối đa cho việc học và thực hành của các em.

Một góc thư viện tại hệ thống trường quốc tế Việt Úc (VAS)

4. Chương trình học đa dạng với 4 lộ trình theo định hướng cá nhân hóa:

VAS cung cấp 4 lộ trình học tập đa dạng theo mục tiêu và khả năng cá nhân của học sinh. VAS đặt trọng tâm vào tiếng Anh Cambridge và chương trình giáo dục quốc gia, từ đó nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và kiến thức theo chuẩn quốc gia. Đồng thời, VAS cũng tạo cơ hội cho học sinh phát triển đa ngôn ngữ và trở thành công dân toàn cầu. Với chương trình quốc tế Cambridge toàn phần, VAS hướng đến một nền giáo dục toàn diện, khuyến khích sự sáng tạo và tự chủ trong học tập. 4 lộ trình học tập như sau:

- Lộ Trình 1: Tiếng Anh Cambridge tiêu chuẩn (CEP Standard) kết hợp với chương trình giáo dục quốc gia (MOET).

- Lộ Trình 2: Tiếng Anh Cambridge nâng cao (CEP Advanced) kết hợp với chương trình giáo dục quốc gia (MOET).

- Lộ Trình 3: Song ngữ Cambridge (CAP) kết hợp với chương trình giáo dục quốc gia (MOET).

- Lộ Trình 4: Quốc tế toàn phần Cambridge (CAPI).

Tổng kết

Qua những nội dung vừa rỗi, VAS đã tổng hợp cho bạn những thông cụ thể về các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Mong rằng những chia sẻ trên sẽ hữu ích với những bạn đang quan tâm đến giáo dục, đặc biệt là những phương pháp giáo dục mới. Nếu có bất kỳ thắc mắc về VAS, quý phụ huynh có thể tham khảo thông tin trực tiếp ngay tại website chính thức của trường: vas.edu.vn