Tự học ở tuổi teen: Phụ huynh nên đồng hành như thế nào là đúng cách?

Tuổi teen là giai đoạn bản lề của sự trưởng thành, khi mà các bạn trẻ dần hình thành tư duy độc lập, khát khao tự khẳng định và mong muốn được tôn trọng như một cá thể riêng biệt. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn mà không ít phụ huynh hay than thở vì con lười học, mất động lực hoặc bị cuốn vào các thú vui như mạng xã hội, game online mà bỏ bê việc học.

Vậy làm thế nào để con tự giác học tập, không cần cha mẹ kè kè nhắc nhở hay la mắng? Trước hết, cần hiểu rõ nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng ngại học của con, sau đó mới có cách đồng hành đúng đắn, nuôi dưỡng được ý thức học tập tự thân ở con.

1. Vì sao con lười học và né tránh việc học?

Không phải học sinh nào lười học cũng là do thiếu ý thức, phần lớn các em đang vật lộn với nhiều rào cản tâm lý, môi trường, hoặc chưa có phương pháp phù hợp. Cùng nhìn rõ những nguyên nhân thường gặp để có hướng hỗ trợ hiệu quả hơn.

1.1. Thiếu động lực

Khi học không gắn với một mục tiêu cụ thể, không giúp con thấy được ý nghĩa của việc học trong cuộc sống, thì học chỉ là nghĩa vụ, là điều phải thực hiện để làm vừa lòng người lớn. Dần dần, việc học trở nên nhàm chán, thiếu cảm hứng. Không ít học sinh học chỉ để đối phó, không thấy được giá trị thật sự từ tri thức.

Thiếu động lực là một trong những nguyên nhân chính khiến trẻ lẩn tránh việc học

1.2. Không có không gian, thời gian học phù hợp với bản thân

Không gian học lộn xộn, ồn ào hoặc thời gian học bị sắp đặt theo ý phụ huynh có thể làm con mất tập trung, sinh ra tâm lý phản kháng. Mỗi học sinh có đồng hồ sinh học riêng, có bạn học tốt vào sáng sớm, có bạn lại tiếp thu hiệu quả vào buổi tối. Khi con không được tôn trọng nhịp sinh học cá nhân, quá trình tiếp thu kiến thức có thể trở nên mệt mỏi và kém hiệu quả.

1.3. Bị so sánh – mất lòng tin vào khả năng bản thân

Một trong những nguyên nhân khiến trẻ mất hứng thú học tập là do thường xuyên bị đem ra so sánh: “Con nhà người ta học giỏi thế kia”, “Sao con không bằng bạn A, bạn B?”... Những lời so sánh tưởng chừng vô hại lại âm thầm phá vỡ niềm tin vào chính con cái của mình.

Khi bị đánh giá thấp hoặc luôn thấy mình kém hơn bạn bè, trẻ sẽ dần hình thành tâm lý buông xuôi: “Cố gắng cũng không bằng ai”, “Mình học không tốt rồi, không thay đổi được đâu”. Mất niềm tin vào bản thân chính là rào cản lớn nhất khiến trẻ không còn chủ động, không còn dám thử và không còn muốn học.

Ba mẹ tin tưởng và thấu hiểu con sẽ giúp con tự tin trong hành trình học tập

1.4. Thiếu kỹ năng lập kế hoạch và tự quản lý thời gian học

Nhiều học sinh không phải lười học, mà đơn giản là chưa biết cách học cho hiệu quả. Không biết lên kế hoạch học tập, không biết chia nhỏ công việc, không biết cách tự quản lý thời gian dẫn đến việc học trở nên lộn xộn, mất kiểm soát. Khi không làm chủ được lịch học, các em dễ rơi vào trạng thái trì hoãn, làm việc cầm chừng hoặc học nhồi nhét khi sát deadline.

Thiếu kỹ năng này lâu dài sẽ tạo ra vòng lặp tiêu cực cho trẻ: càng học thiếu hiệu quả, càng cảm thấy áp lực và rồi càng muốn né tránh việc học. Chính vì vậy mà đây là kỹ năng cần được rèn từ sớm, chứ không thể hình thành qua những lời nhắc nhở từ phụ huynh.

2. Phụ huynh cần làm gì để con tự giác học tập?

Sau khi hiểu được vì sao con mất động lực, điều quan trọng cần làm tiếp theo là xây dựng lại thói quen học tập tự thân. Thay vì ép con học, phụ huynh nên tạo điều kiện để con muốn học, học cho bản thân mình

2.1. Cho con quyền lựa chọn và được kiểm soát lộ trình học

Khi con được chủ động chọn môn học phụ đạo, thời gian học hay cách học phù hợp với mình, con sẽ có cảm giác được tôn trọng và trách nhiệm hơn với lựa chọn đó. Quyền được chọn sẽ giúp tạo sự thoải mái cho con, ngoài ra khơi dậy tinh thần trách nhiệm, yếu tố cốt lõi của tinh thần tự học.

Con học tốt hơn khi được ba mẹ tin tưởng và trao quyền

2.2. Thiết lập mục tiêu học tập cụ thể và rõ ràng

Mục tiêu càng rõ, càng dễ theo dõi tiến trình và tạo động lực hành động. Thay vì đặt mục tiêu chung chung như “con phải học giỏi lên” “ Con phải được điểm A”, có thể giúp con chia nhỏ mục tiêu thành từng bước như: tăng 1 điểm môn Toán trong 2 tháng tới, hoàn thành 5 bài viết tiếng Anh mỗi tuần,... Mỗi mục tiêu nhỏ đạt được sẽ giúp con thấy được thành quả, từ đó tăng sự tự tin và yêu thích việc học hơn.

2.3. Khuyến khích con tự đánh giá kết quả học tập của mình

Tự đánh giá giúp con hình thành thói quen nhìn nhận khách quan về nỗ lực và kết quả của bản thân. Việc hỏi con: “Con thấy bài kiểm tra hôm nay làm được mấy phần?”, “Con có hài lòng với kết quả không?”, hoặc “Con nghĩ mình cần cải thiện điều gì?” sẽ tốt hơn rất nhiều so với việc phán xét hay chê trách. Khi con được quyền tự phản chiếu và rút ra bài học, con sẽ hiểu rõ bản thân hơn và tiến bộ nhờ động lực nội tại.

2.4. Biến việc học tập thành hoạt động có ý nghĩa

Một khi con thấy học tập có liên quan đến cuộc sống thật, đến những điều mình quan tâm, con sẽ hứng thú hơn. Hãy cùng con gắn việc học với sở thích cá nhân như học tiếng Anh qua âm nhạc, luyện viết qua việc sáng tác truyện, làm toán qua việc lên kế hoạch tiêu tiền… Học không còn là nghĩa vụ, mà là phương tiện để con hiểu và khám phá thế giới.

Hoạt động cụ thể và ý nghĩa sẽ giúp trẻ tiếp thu kiến thức nhanh trong quá trình học

2.5. Ghi nhận nỗ lực thay vì kết quả

Khi phụ huynh chỉ chú trọng điểm số, con dễ rơi vào tâm lý học vì áp lực thành tích. Nhưng nếu cha mẹ công nhận sự cố gắng, như việc con ngồi học nghiêm túc, tự giác làm bài, hay biết chủ động hỏi bài thì đó lại là động lực rất lớn để con duy trì sự kiên trì. Ghi nhận nỗ lực giúp con hiểu rằng học là hành trình phát triển, không phải cuộc đua thắng thua.

>>> Xem thêm: Tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ tiểu học ngay từ sớm

3. Phụ huynh nên đồng hành thế nào để không khiến con cảm thấy bị kiểm soát?

Dù rất yêu thương và mong muốn con học tập tốt, nhưng nhiều phụ huynh lại vô tình khiến con cảm thấy bị giám sát, áp đặt. Điều này tạo ra phản ứng ngược, làm con muốn né tránh, giấu giếm hoặc thậm chí chống đối.

3.1. Thường xuyên có những cuộc trò chuyện nhẹ nhàng về việc học

Phụ huynh nên hỏi han về chuyện học một cách tự nhiên như đang chia sẻ chứ không phải chất vấn. Ví dụ: “Hôm nay con học môn gì thú vị?”, “Con thấy bài toán đó có khó không?” sẽ dễ mở lòng con hơn là “Học bài chưa?”, “Sao điểm lại thấp vậy?”. Trò chuyện không áp lực là cầu nối giúp con sẵn sàng chia sẻ, từ đó phụ huynh mới thật sự hiểu được vấn đề.

Câu hỏi đúng cách sẽ mở ra nhiều điều để con sẵn sàng chia sẻ

3.2. Hỏi ý kiến con khi muốn giúp, không tự can thiệp

Thay vì tự ý sửa bài, chọn lớp học thêm hay làm bài hộ con, hãy hỏi: “Con có cần mẹ giúp gì không?”, “Con muốn ba góp ý phần nào?”... Khi được hỏi ý kiến, bản thân con sẽ cảm thấy được tôn trọng và dễ tiếp nhận sự hỗ trợ hơn từ ba mẹ.

Đồng hành đúng cách là khi phụ huynh giữ vai trò người gợi ý, người định hướng.

3.3. Giữ nhịp độ quan tâm ổn định, không bỏ mặc, cũng không giám sát quá mức

Một trong những sai lầm thường gặp là lúc thì cha mẹ để con tự lo, lúc lại kiểm tra sát sao từng chi tiết. Việc này khiến con khó xây dựng được sự tự chủ, mà còn mất phương hướng.

Hãy tạo cho con cảm giác luôn có ba mẹ ở đó, sẵn sàng lắng nghe, sẵn sàng hỗ trợ nhưng không ép buộc hay xen vào khi chưa cần thiết. Tính ổn định trong sự quan tâm sẽ giúp con cảm thấy an toàn để phát triển ý thức tự giác.

4. VAS Giúp học sinh tự giác học tập từ tư duy đến hành vi

Ở VAS, việc hình thành tinh thần tự học không phải là nhiệm vụ riêng của học sinh hay phụ huynh, mà là một hệ thống đồng hành từ chương trình học đến phương pháp sư phạm và môi trường phát triển cá nhân. Học sinh được khơi dậy động lực học tập từ chính bên trong, không cần bị thúc ép.

4.1. Mô hình học tích hợp – cá nhân hóa – khơi gợi chủ động

Chương trình học tại VAS được thiết kế để phù hợp với định hướng và thế mạnh của từng học sinh. Với 3 lộ trình học Cambridge linh hoạt, học sinh được chọn phương pháp và nhịp học phù hợp, từ đó phát triển khả năng tư duy độc lập. Các môn học không dừng lại ở lý thuyết mà lồng ghép thực hành, dự án nhóm, phản biện, từ đó kích thích sự chủ động và hứng thú.

Chương trình học tại VAS được thiết kế để mỗi học sinh tìm ra cách học phù hợp

4.2. Phản hồi 2 chiều giữa giáo viên – học sinh – phụ huynh

VAS xây dựng hệ thống kết nối ba chiều, giúp giáo viên nắm bắt kịp thời sự thay đổi trong thái độ và kết quả học tập của học sinh. Phụ huynh ngoài việc được thông báo, còn được tham gia vào hành trình học tập của con thông qua các kênh giao tiếp trực tuyến, workshop, các ngày hội gia đình. Sự kết nối thường xuyên tạo nên một vòng tròn hỗ trợ tích cực, trong đó học sinh là trung tâm.

4.3. Môi trường học tích cực – khuyến khích khám phá, sáng tạo, tự đánh giá

Tại VAS, học sinh được khuyến khích đặt câu hỏi, thảo luận, trình bày ý kiến cá nhân thay vì chỉ đơn giản là nghe giảng. Việc đánh giá không chỉ thông qua điểm số mà còn dựa trên quá trình phát triển kỹ năng, tinh thần hợp tác và sự tiến bộ cá nhân. Nhờ đó, các em hình thành tư duy tự học, tự nhận xét và không ngại thử, sai để tiến bộ.

Tạo ra những hoạt động khám phá thú vị để trẻ hứng thú hơn trong học tập

>>> Xem thêm: Những điều cần lưu ý khi học chương trình quốc tế cambridge

5. Câu hỏi thường gặp về việc rèn luyện cho con tính tự giác học tập

Đồng hành cùng con tự học luôn đi kèm với nhiều băn khoăn. Dưới đây là những câu hỏi phụ huynh thường đặt ra.

5.1. Bao nhiêu tuổi là thích hợp để rèn tính tự giác học tập?

Không có độ tuổi “lý tưởng”, nhưng từ 6 tuổi trở lên – khi trẻ bắt đầu học tiểu học – là thời điểm phù hợp để rèn thói quen học tập. Tuy nhiên, cách rèn luyện cần phù hợp với từng độ tuổi: nhỏ thì xây nền nếp, lớn thì gắn với mục tiêu và khả năng lựa chọn cá nhân.

5.2. Có nên kiểm tra bài con mỗi ngày không?

Không cần thiết. Việc kiểm tra liên tục có thể gây áp lực và tạo cho con cảm giác bị kiểm soát. Thay vào đó, hãy dành thời gian lắng nghe con chia sẻ về bài học hoặc cùng con “review” nhẹ nhàng vào cuối tuần để con tự nhìn lại quá trình của mình.

5.3. Nếu con quá mê game, làm sao kéo con về học?

Trước hết, cần phân tích rõ lý do vì sao con thích game: do áp lực học tập? Vì thiếu sự công nhận ở trường? Hay vì game là nơi con cảm thấy được “thành công”? Sau đó, hãy đặt giới hạn thời gian rõ ràng, đồng thời tạo ra môi trường học thú vị hơn.

>>> Xem thêm: Bài tập rèn luyện tư duy cho trẻ 5 tuổi mà ba mẹ cần biết

5.4. Làm sao nhận biết được con học vì thích hay vì sợ bị la?

Nếu con chủ động học, đặt câu hỏi, tìm hiểu thêm sau giờ học, đó là vì con thích học. Ngược lại, nếu con học trong trạng thái lo lắng, chỉ hoàn thành cho xong, hay phản ứng tiêu cực khi bị nhắc nhở, con đang học vì sợ. Quan sát hành vi và thái độ của con là cách nhận biết tốt nhất.

5.5. VAS có chương trình nào hỗ trợ phát triển khả năng tự học của học sinh không?

Có. Các chương trình học tại VAS đều lồng ghép phát triển kỹ năng tự học, từ xây dựng kế hoạch, đánh giá bản thân đến phát triển tư duy phản biện và tự nghiên cứu. Ngoài ra, VAS có chương trình Wellbeing và định hướng nghề nghiệp từ lớp 8 – giúp học sinh hiểu mình, hiểu mục tiêu và tự chủ trong hành trình học tập dài hạn.

Kết luận

Tự học không phải là một kỹ năng sinh ra theo bản năng, mà là hành trình được nuôi dưỡng từ sự thấu hiểu, đồng hành và trao quyền. Phụ huynh đóng vai trò là người bạn đồng hành không phải người giám sát. Hãy bắt đầu bằng việc lắng nghe con nhiều hơn, cho con quyền chọn lựa và dẫn dắt nhẹ nhàng, từng bước hình thành tinh thần học tập tích cực và bền vững.

Nếu bạn quan tâm đến chương trình giáo dục quốc tế tại VAS, hãy liên hệ với chúng tôi qua hotline: + 0911 26 77 55 hoặc truy cập website www.vas.edu.vn để được đội ngũ tư vấn chi tiết nhất.

>>> Có thể bạn đang quan tâm:

10 phương pháp giúp định hướng nghề nghiệp cho bản thân trong tương lai

Vì sao ba mẹ cần quan tâm đến việc giáo dục giới tính cho trẻ theo từng độ tuổi